τα δύο είδη σκέψης

Η λύση της διαμάχης για το πού βρίσκεται το βαθύτερο νόημα της τέχνης μπορεί ίσως να επιτευχθεί μόνο μέσα από την πιο ολοκληρωμένη κατανόηση των διαφορών ανάμεσα στο είδος σκέψης που κάνει έναν διαχωρισμό του υποκειμένου από το αντικείμενο, του εαυτού από το εγώ, του θεατή από το παρατηρούμενο αντικείμενο, και στο είδος της σκέψης που δεν προβαίνει σε αυτό το διαχωρισμό.Γνωρίζουμε πολλά για το πρώτο είδος της σκέψης, γνωρίζουμε ότι βασίζεται στους κύριους κανόνες της λογικής οι οποίοι ορίζουν ότι ένα πράγμα είναι αυτό που είναι και όχι αυτό που δεν είναι, καθώς και ότι δεν μπορεί ταυτόχρονα να υπάρχει και να μην υπάρχει. Γνωρίζουμε επίσης ότι αυτοί οι νόμοι της λογικής λειτουργούν πολύ καλά κατά τη διαχείριση του άψυχου υλικού του περιβάλλοντος. Διαχωρίζουμε αυτό που βλέπουμε από τον εαυτό μας που κοιτάζει, και σε  αυτό που βλέπουμε από τον εαυτό μας που το κοιτάζει, και σε ορισμένα πλαίσια αυτό λειτουργεί πολύ καλά.Αλλά κάτι τέτοιο δεν λειτουργεί καλά όταν επιχειρούμε να κατανοήσουμε και να χειριστούμε τον εσωτερικό κόσμο, είτε το δικό μας είτε των άλλων ανθρώπων. Διότι, σύμφωνα με την τυπική λογική, κάθε σκέψη που δεν κάνει τον πλήρη διαχωρισμό ανάμεσα σε αυτό που είναι ένα πράγμα και σε αυτό που δεν είναι είναι παράλογη. Αλλά τότε ολόκληρη η περιοχή της συμβολικής έκφρασης είναι παράλογη, εφόσον το σημαντικό χαρακτηριστικό ενός συμβόλου είναι ότι είναι αυτό το ίδιο και ταυτόχρονα κάτι άλλο. Έτσι, παρότι ο διαχωρισμός του θεατή από εκείνο το οποίο βλέπει δίνει μια χρήσιμη εικόνα σε ορισμένους τομείς, προσφέρει μια ψεύτικη εικόνα σε κάποιους άλλους. Νομίζω ότι ένας από τους τομείς στον οποίο η τυπική λογική μπορεί να δώσει μια εσφαλμένη εικόνα είναι η αισθητική' και ότι η εσφαλμένη εικόνα αποφεύγεται τότε μόνο όταν εξετάζουμε την τέχνη λαμβάνοντας υπόψη την ικανότητά της να συν-χωνεύει ή να συν-χέει υποκείμενο και αντικείμενο, θεατή και θέαμα, και στη συνέχεια να προβαίνει σε έναν καινούριο διαχωρισμό αυτών των δύο. Καλύπτοντας, μέσα από την απόδοση μορφής σε αυτό, το μη εαυτό αντικειμενικό υλικό με τον εαυτό-υποκειμενικό ψυχικό περιεχόμενο, καθιστά το μη εαυτό "αληθινό", αισθητό. Η μεγάλη δυσκολία να σκεφθούμε λογικά αυτό το πρόβλημα οφείλεται σαφώς στο γεγονός ότι προσπαθούμε να μιλήσουμε για μια διαδικασία η οποία σταματά να αποτελεί διαδικασία μόλις αρχίσουμε να μιλούμε γι'αυτήν, προσπαθώντας να μιλήσουμε για μια κατάσταση στην οποία η διάκριση "εαυτού-μη εαυτού" δεν είναι σημαντική, αλλά για να το καταφέρουμε έστω και ελάχιστα πρέπει να κάνουμε τη διάκριση. Όμως μόνο με αυτό τον τρόπο θεώρησης, νομίζω, αποκτά νόημα η φράση "Η τέχνη δημιουργεί φύση". Ετσι αυτό που κάνει ο καλλιτέχνης ή, ίσως θα έπρεπε να πω, ο μεγάλος καινοτόμος στην τέχνη δεν είναι ουσιαστικά μια αναδημιουργία με την έννοια της ανακατασκευής αυτού που έχει χαθεί (αν και το κάνει αυτό), αλλά μια δημιουργία αυτού που υπάρχει, γιατί δημιουργεί τη δύναμη να το αντιληφθεί. Γκρεμίζοντας συνεχώς τα καθιερωμένα οικεία πρότυπα (οικεία στην ιδιαίτερη κουλτούρα και στιγμή της ιστορίας) των λογικών διακρίσεων εαυτού-μη εαυτού, δημιουργεί πράγματι "φύση", συμπεριλαμβανομένης και της ανθρώπινης φύσης. Και το κάνει αυτό ξεσκεπάζοντας παλιά σύμβολα και φτιάχνοντας καινούρια, προσφέροντάς μας συν τοις άλλοις, τη δυνατότητα να δούμε ότι το παλιό σύμβολο ήταν σύμβολο' ενώ αντίθετα προηγουμένως πιστεύαμε ότι το σύμβολο ήταν μια "πραγματικότητα", διότι δεν είχαμε τίποτε άλλο να το συγκρίνουμε μαζί του. Με αυτή την έννοια, ο καλλιτέχνης συνεχώς καταστρέφει τη "φύση" και αναδημιουργεί φύση-κι αυτός ίσως είναι ο λόγος που η αγχώδης κατάθλιψη μπορεί τόσο εύκολα να ανασταλεί και να ανακουφιστεί μέσα από την επιτυχή δημιουργική ενασχόληση με τις τέχνες. Και με αυτήν την έννοια μπορούμε επίσης να κατανοήσουμε πως η εφεύρεση, τόσο στην επιστήμη όσο και στις τέχνες, είναι δυνατόν να έχει τις ρίζες της στην ίδια διαδικασία. Για παράδειγμα, ο Ernst Jones στη μελέτη του " Η θεωρία του συμβολισμού" εισήγαγε την ιδέα ότι στην επιστήμη η διαδικασία ανακάλυψης και της εφεύρεσης συνίσταται στην απελευθέρωση της τάσης να "επισημαίνει ταυτότητα στη διαφορά". Έτσι, εφιστά την προσοχή στη μη λογική πλευρά της διαδικασίας.

[Μάριον Μίλνερ, "Όταν δεν μπορείς να ζωγραφίσεις", εκδ. Ελληνικά Γράμματα, σελ. 212-13]