ο σκοτεινός

Η κοσμολογία του Ηράκλειτου βγάζει συνεχώς στην επιφάνεια το λόγο του κόσμου, το φως της φύσης, κι αυτό πολύ περισσότερο σπ'ό,τι δεν εξηγεί ή δεν συναρμολογεί το μηχανισμό του σύμπαντος.Η σκέψη μιλά πάντοτε τη γλώσσα του λόγου΄κι εδώ "αγάπη της σοφίας" σημαίνει:συμφωνία με τον κόσμο, με την ομιλούσα σοφία του σύμπαντος.Ο κόσμος είναι Κόσμος επειδή είναι τάξη:η σκέψη δεν αντιμετωπίζει ποτέ ένα καθαρό χάος γιατί μόνο ο Κόσμος μπορεί να συλληφθεί.Ο Κόσμος φανερώνει την αρμονία των αντιτιθέμενων εντάσεων.Ο Burnet, υπογραμμίζει μ'επιμονή ότι αρμονία σημαίνει πρωταρχικά δομή.Άρα η κρυμμένη αρμονία του σύμπαντος, η ασύμφωνη συμφωνία του, αποτελεί ταυτόχρονα και τη δομή του.Η δομή αυτή είναι η δομή της ολότητας: είναι μια δυναμική ισορροπία όπου τα επιμέρους είναι υποταγμένα στο όλο, αφού αυτό το όλο δεν είναι αποτέλεσμα μιας απλής πρόσθεσης των στοιχείων που το αποτελούν αλλά μια ενότητα όπου η αλλαγή που γίνεται στο ένα μέρος επιφέρει μια μεταβολή της ολότητας, εφόσον το Όλο είναι αυτό που διευθύνει τη συναρμογή όλων των επιμέρους κι αποσπασματικών φαινομένων.

[Κ.Αξελός, ο Ηράκλειτος και η φιλοσοφία, εκδ.Εξάντας, σελ.145]